Zabawa a rozwój, czyli czego uczymy się podczas zabawy

Mogłoby się wydawać, że zabawa pełni jedynie funkcję „rozrywkową”, stanowi „zapychacz” czasu, chwilowe oderwanie od obowiązków szkolnych i domowych. Okazuje się jednak, że jest ona niezwykle ważna dla rozwoju dzieci. Czym w ogóle jest zabawa? Jakie pełni funkcje, w czym pomaga?

Czym jest zabawa?

Psychologowie definiują zabawę zazwyczaj jako aktywność podejmowaną dla przyjemności, nie z poczucia obowiązku. Jej podstawą jest wyobraźnia, która pozwala na tworzenie nowej rzeczywistości na czas zabawy. Przyjmuje się również, że należy ona do podstawowych form aktywności człowieka (obok pracy oraz nauki). Inni specjaliści w dziedzinie zabawy - dzieci często twierdzą, że: „zabawa to wtedy, kiedy można robić, co się chce i jest fajnie”. I mają rację.

Zabawa a poznawanie rzeczywistości

Podczas zabawy dziecko zdobywa wiedzę o otaczającym je świecie. Początkowo w zabawie bardzo ważne dla niego jest zapoznanie się z nowymi przedmiotami i ich charakterystykami. Okazuje się, że nie wszystkie krzesła są miękkie i wygodne (a mimo wszystko są krzesłami), a płytki w kuchni są bardziej śliskie niż dywan w pokoju (trzeba uważać!). Poznaje zjawiska i prawa fizyki, np. działanie grawitacji czy III Zasady Dynamiki Newtona – jak uderzę ręką ścianę, to może mnie potem boleć ręka (bo ściana „uderzy” moją rękę).

Umiejętności społeczne

W miarę rozwoju umiejętności komunikacyjnych przez dziecko zabawa zaczyna odgrywać coraz większą rolę w kształtowaniu jego umiejętności społecznych. Dziecko stopniowo przejawia coraz większą aktywność społeczną podczas zabaw. Początkowo obserwuje ono inne osoby, swoich kolegów i koleżanki, analizuje jak się zachowują, co robią i stara się ich naśladować. Potem stopniowo jego zachowanie staje się niezależne od innych, ponieważ wykształciło już własne wzorce zachowań. Wtedy częstą formą zabaw jest odgrywanie ról i zabawy typowo grupowe. Zabawa umożliwia zatem ćwiczenie nabywania kontaktów społecznych i „wypróbowywania” różnych zachowań przez dziecko. Pomaga ona również w ćwiczeniu umiejętności współpracowania w grupie, a zatem wyrażania swojej opinii, rozumienia sposobu myślenia innych osób oraz nierzadko także szukania kompromisów. Jest to doskonała okazja do poznawania zasad i norm funkcjonowania społecznego ze względu stosunkowo bezpieczne warunki. Podczas zabawy dziecko ma również okazję do budowania relacji z swoimi rówieśnikami, co szczególnie dla nieco starszych dzieci odgrywa bardzo ważną rolę.

Funkcje poznawcze i wykonawcze

Zabawa pomaga rozwijać również wiele funkcji poznawczych m. in. koncentrację, pamięć czy uwagę. W wieku przedszkolnym dzieci często bawią się poprzez tworzenie czegoś, np. układanie klocków, lepienie figurek z plasteliny itd. Tego typu zabawy wymagają od dziecka skupienia uwagi, planowania swoich działań, a także rozwijają wyobraźnię przestrzenną. Z kolei zabawy „na niby” (zwane również zabawami symbolicznymi) uczą dziecko myślenia abstrakcyjnego i odróżniania rzeczywistości od fikcji. Podczas takiej zabawy dla dziecka szereg krzeseł staje się autobusem, a paczka chusteczek - telefonem. Co więcej, zazwyczaj owa paczka chusteczek może dzwonić, wydawać różne dźwięki, czyli posiadać cechy przedmiotu, który „zastępuje”. Taka zabawa wymaga od dziecka wyobraźni oraz wiedzy o cechach różnych przedmiotów. Zabawy pomagają również w nauce hamowania reakcji, czyli powstrzymywania się od wykonania czegoś oraz ćwiczeniu pamięci roboczej, czyli wycinek pamięci, który odpowiada za bieżące przetwarzanie informacji i przechowywanie ich przez krótki okres czasu.

Rozwój motoryczny i samokontrola

Zabawa wspiera także rozwój motoryczny dziecka. Gry zespołowe, kopanie piłki, jazda na rowerze, czy inne aktywności fizyczne pomagają w rozwoju motoryki dużej, czyli sprawności i koordynacji całego ciała. Natomiast rysowanie, malowanie, lepienie, wycinanie usprawnia motorykę małą, czyli wykonywanie ruchów precyzyjnych. Posługiwanie się przez dziecko tabletem również wymaga dużej precyzji ruchów wykonywanych palcami dłoni, więc tego typu aktywności również pozytywnie wpływają na motorykę małą.

Podczas zabawy dzieci przeżywają bardzo wiele silnych emocji, czasem również tych negatywnych. Uczą się wtedy rozpoznawania tych emocji i sposobów ich regulacji. Rozwija się również wtedy umiejętność podporządkowywania się regułom oraz oczekiwania na swoją kolej. Jest to o tyle trudne, że dziecko ma ochotę robić to, na co ma ochotę, ale równocześnie zaczyna sobie zdawać sprawę z konieczności przestrzegania pewnych reguł i powstrzymania się od niektórych zachowań.

Podsumowanie

Zabawa pełni bardzo wiele ważnych funkcji zarówno w rozwoju poznawczym jak i społecznym dzieci. Warto pamiętać, że stanowi ona również dla dziecka niezwykle cenne źródło wiedzy o sobie. Dziecko ma możliwość sprawdzenia, co lubi robić, a co sprawia mu mniej przyjemności i rozwijać i wzbogacać swoje zainteresowania. Zabawa łączy zatem przyjemne z pożytecznym. Czego można chcieć od niej więcej?