PTSD – co to jest…

W życiu każdego z nas zdarzają się czasem sytuacje, z którymi ciężko jest sobie poradzić. Niektóre z nich wpływają na nas tak drastycznie, że doznajemy traumy.

Czym jest trauma?

Trauma, inaczej uraz psychiczny, to silna i trwała zmiana w psychice, prowadząca do poważnych zmian w funkcjonowaniu człowieka. Powodowana jest gwałtownym, ciężkim przeżyciem, wiążącym się z poczuciem zagrożenia zdrowia i/lub życia: napaścią, gwałtem, utratą bliskiej osoby, bycie świadkiem czyjejś śmierci, pobiciem lub próbą morderstwa, wypadkiem komunikacyjnym, klęską żywiołową, doświadczeniem wojny czy tortur, pożarem czy inną katastrofą. Bywa, że trauma ma wymiar przewlekły – u osób, które doświadczały długofalowego silnego urazu, jak ofiary długotrwałej przemocy fizycznej lub psychicznej, np. w toksycznej rodzinie, czy prześladowań. U obu tych grup wykształcają się określone rodzaje zaburzenia stresowego pourazowego, inaczej zespołu stresu pourazowego, w skrócie określanego jako PTSD (posttraumatic stress disorder). Zaburzenie powstałe w wyniku drugiego z wymienionych przypadków określa się mianem complex PTSD, czyli złożonego zespołu stresu posttraumatycznego, często powiązanego z rozwinięciem się zaburzenia osobowości typu borderline.

Jakie są objawy PTSD?

Najbardziej typowe objawy zespołu stresu pourazowego to między innymi:

• przewlekłe uczucie lęku i napięcia,
• nadmierna czujność, gwałtowniejsza reakcja na bodźce,
• zaburzenia snu (bezsenność i koszmary senne, często dotyczące przebytego urazu),
• powracające natrętne myśli i wspomnienia związane z traumą, często w formie bardzo wyrazistych “przebłysków”, tzw. flashbacków, odwzorowujących okoliczności w których doszło do urazu,
• unikanie wszelkich bodźców (miejsc, dźwięków, zapachów, osób czy przedmiotów) kojarzących się ze stresorem,
• zaburzenia pamięci, uniemożliwiające przypomnienie sobie szczegółów urazu,
• kłopoty z koncentracją,
• rozdrażnienie,
• apatia, anhedonia, izolacja społeczna,
• depresja i myśli samobójcze.

W zależności od rodzaju i mocy przebytego urazu, jak również czynników indywidualnych, choroba może mieć różny przebieg. Typowe jest dla niej występowanie stanu latencji, czyli uśpienia następującego bezpośrednio po urazie, po którym dopiero ujawniają się objawy. Potrafi on trwać od kilku dni do nawet kilkudziesięciu lat (!), zwykle wynosi jednak ok. miesiąca. Często (nawet w 1/3 przypadków) zdarza się, że nawet nieleczone zaburzenie ustępuje samoistnie z czasem. Około połowy pacjentów z PTSD wraca do poprzedniego funkcjonowania w ciągu zaledwie roku. Niemniej u jednej na dziesięć osób objawy z wiekiem nie łagodnieją, a potrafią przybierać na sile. W pozostałych 60% przypadków utrzymują się one w lekkim lub umiarkowanym stopniu. W sytuacji, gdy stres pourazowy nie ustępuje samoistnie, jak również za każdym razem, gdy zwyczajnie potrzebujemy pomocy i wsparcia w przezwyciężeniu trudności, najlepszym wyborem może okazać się skorzystanie z opieki specjalisty.

Leczenie PTSD i rokowania

Psychoterapia

Istnieje co najmniej kilka podejść psychoterapeutycznych zdolnych pomóc osobom cierpiącym na zespół stresu pourazowego. Największą skutecznością charakteryzują się terapie ekspozycyjne, czyli wystawiające pacjenta na odpowiedni do jego możliwości poziom kontaktu z przyczyną traumy.

• Terapia przedłużonej ekspozycji (PE). Obejmuje 4 aspekty: psychoedukację, trening oddechowy, ekspozycje in vivo (czyli kontakt z realnymi sytuacjami czy bodźcami kojarzącymi się z przyczyną PTSD) i ekspozycje wyobrażeniowe, skupiające się na wspomnieniach. Jej skuteczność sięga nawet 70-80%.
• Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) skoncentrowana na traumie. Pacjent opisuje szczegółowo okoliczności urazu, omawia go z terapeutą, a następnie wspólnie skupiają się na zmianie szkodliwych przekonań i wniosków wyciągniętych przez pacjenta na temat samej traumy, jak i jej oczekiwanych efektów.
• Terapia odwrażliwiania za pomocą ruchu gałek ocznych (EMDR). Bardzo ciekawa metoda pracy nad traumą, polegająca na stopniowym osłabianiu reakcji na traumatyczne wspomnienia i przetwarzaniu ich od nowa dzięki jednoczesnym przywoływaniu ich w pamięci i stymulacji obu półkul mózgowych za pomocą dotyku lub obserwacji ruchu.

W zwalczaniu zaburzenia stresowego pourazowego stosuje się także inne formy terapii, jak terapia schematów, psychodynamiczna, metapoznawcza czy terapie oparte na uważności (MBSR) lub mentalizacji (MBT) oraz tzw. imagery rescripting (ImRs). Ich wyniki, podobnie jak wyniki badań na temat ich skuteczności, są jednak różne. Pojawiają się natomiast pozytywne doniesienia w kwestii wpływu aktywności fizycznej na funkcjonowanie osób z PTSD.

W leczenie osób borykających się z bezsennością i koszmarami dotyczącymi traumy wdrażane są też czasem terapie nakierowane bezpośrednio na te problemy, takie jak IRR, skupiająca się na zmianie interpretacji treści koszmarów oraz ICNC, w trakcie której pacjent przeżywa i przetwarza je w wyobraźni. Zgodnie z aktualną wiedzą obie uznawane są za równie efektywne.

Farmakoterapia

Leczenie psychiatryczne w przypadku PTSD ogranicza się do leczenia objawowego, zwykle opartego na terapii antydepresyjnej. Lekami pierwszego wyboru są zwykle substancje z grupy SSRI takie jak fluoksetyna, sertralina, citalopram czy paroksetyna. Stosowane są również wenlafaksyna z grupy SNRI, a także inhibitory MAO (fenelzyna, brofaromina) i trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne – imipramina, amitryptylina czy dezypramina. Niekiedy skuteczność wykazują także neuroleptyki (olanzapina, rysperydon, arypiprazol) oraz stabilizatory nastroju zaliczane do leków przeciwpadaczkowych, takie jak topiramat czy kwas walproinowy.

Kiedy jest za późno na leczenie PTSD?

Nigdy. Zespół stresu pourazowego jest jednym z zaburzeń, które można bardzo skutecznie leczyć nawet po wielu latach od wystąpienia pierwszych symptomów. Często błędnie uważamy, że po długim czasie choroby nie mamy już szans na poprawę i będzie tylko gorzej, nie ma już więc sensu szukać pomocy. Tymczasem jest dokładnie odwrotnie. Im bardziej nasilone są objawy, tym bardziej warto rozważyć decyzję o podjęciu terapii. Z biegiem czasu odkryto wystarczająco dużo efektywnych metod walki z PTSD, by każdej cierpiącej osobie można było dać szansę na powrót do szczęśliwego życia bez lęku.